Het Recht om te Lezen

This translation may not reflect the changes made since 2014-12-08 in the English original. You should take a look at those changes. Please see the Translations README for information on maintaining translations of this article.

door Richard Stallman

Meld je aan bij onze mailinglijst over de gevaren van e-boeken.

Dit artikel verscheen eerder in het februarinummer uit 1997 van Communications of the ACM (Volume 40, nummer 2).

(uit De Gang Naar Tycho, een serie artikelen over de voorgeschiedenis van de Luna-revolutie, verschenen in Maanstad in 2096)

Voor Dirk Halbert begon de gang naar Tycho op school—toen Lisa Lenz zijn computer te leen vroeg. Die van haar was stukgegaan en als ze niet gauw een andere kon lenen zou ze te laat zijn met haar werkstuk. Ze durfde het alleen Dirk te vragen.

Dit plaatste Dirk in hevige tweestrijd. Hij zou haar eigenlijk moeten helpen —maar als hij zijn computer uitleende zou ze zijn boeken kunnen lezen. Nog afgezien van het feit dat je een lange gevangenisstraf wachtte wanneer je iemand anders je boeken liet lezen, schrok hij zelf eerst ook van het idee. Net als ieder ander werd hem al sinds de basisschool ingeprent dat het uitlenen van boeken iets slechts en crimineels was—iets wat alleen piraten deden.

En verder weinig kans dat de SBD—de Software Beschermings Dienst—er niet achter zou komen. Tijdens de lessen Software was Dirk geleerd dat ieder boek een ingebouwde auteursrechtenagent had die aan Centraal Licentiebeheer rapporteerde waar, wanneer en door wie het boek gelezen werd. (Deze informatie gebruikten ze om leespiraten te pakken, maar ook om consumentenprofielen te verkopen aan handelaren). Zodra hij zijn computer aan het netwerk zou koppelen, zou Centraal Licentiebeheer er achter komen. Hijzelf, als eigenaar van de computer, zou de zwaarste straf krijgen—omdat hij niet zijn best zou hebben gedaan deze misdaad te voorkomen.

Lisa wilde natuurlijk niet zijn boeken lezen. Ze zou hem alleen nodig hebben om haar werkstuk af te maken. Maar Dirk wist dat ze uit een modaal gezin kwam en dus nauwelijks het lesgeld kon betalen, laat staan de leesheffing. Het lezen van zijn boeken zou weleens haar enige kans kunnen zijn op een diploma. Hijzelf was er zich maar al te zeer van bewust; hij had zichzelf zwaar in de schulden moeten steken om de leesheffingen te kunnen betalen van alle wetenschappelijke publicaties die hij las. (10% van de heffingen ging naar de onderzoekers die de artikelen schreven en aangezien Dirk een wetenschappelijke carriére nastreefde hoopte hij in de toekomst met zijn eigen wetenschappelijke publicaties zijn lening terug te kunnen betalen, mits zijn publicaties maar vaak genoeg zouden worden gerefereerd.)

Later zou Dirk erachter komen dat er een tijd was geweest waarin iedereen vrijelijk naar de bibliotheek kon gaan om er publicaties te lezen, en zelfs boeken, zonder daarvoor te betalen. Er bestonden toen onafhankelijke studenten en onderwijzers die duizenden pagina's lazen zonder bibliotheeksubsidie van de overheid. Maar rond 1990 begonnen zowel commerciële als niet-commerciële uitgevers geld te vragen voor toegang. Tegen 2047 was zelfs de herinnering aan bibliotheken die vrijelijk toegang boden vervaagd.

Natuurlijk waren er manieren om de SBD en Centraal Licentiebeheer te omzeilen. Maar die waren illegaal. Dirk kende een klasgenoot in Software, Frank Martucci, die een illegaal debug-programma op de kop had getikt wat hij gebruikte om de code van de auteursrechtenagent over te slaan wanneer hij boeken las. Maar hij had het teveel rondgebazuind en iemand had hem verraden aan de SBD voor een beloning (studenten die zwaar in de schulden zaten kwamen makkelijk tot verraad). In 2047 belandde Frank in de gevangenis. Niet voor lees-piraterij maar voor het in bezit hebben van een debug-programma.

Dirk zou er later achter komen dat er een tijd was geweest dat iedereen dergelijke programma's mocht hebben. Er waren zelfs vrije debug-programma's verkrijgbaar op CD en via het net. Maar lezers gingen ze gebruiken om auteursrechtagenten te omzeilen en uiteindelijk bepaalde een rechter dat debug-programma's hoofdzakelijk gebruikt werden voor dit doel. En dat betekende dus dat ze illegaal waren; de ontwikkelaars van debug-programma's belandden in de cel.

Programmeurs hadden natuurlijk nog steeds debug-programma's nodig maar exemplaren werden in 2047 alleen nog in genummerde oplagen verspreid, en alleen aan officieel geregistreerde programmeurs. Het debug-programma wat Dirk in de lessen gebruikte zat achter een speciale firewall zodat deze alleen voor de lessen kon worden gebruikt.

Het was ook mogelijk de agenten te omzeilen met een geprepareerd besturingssysteem. Dirk zou er al gauw achter komen dat er rond de eeuwwisseling vrije besturingssystemen waren. Ze waren echter niet alleen verboden, net als debug-programma's—je zou er alleen een kunnen installeren als je het systeemwachtwoord wist. En noch de FBI, noch Microsoft support zou je die geven.

Dirk kwam tot de conclusie dat hij Lisa zijn computer niet kon lenen. Maar hij wilde haar wel helpen want hij was smoorverliefd op haar. Iedere keer dat hij haar ontmoette voelde hij de vlinders in zijn buik. En dat ze uitgerekend hém vroeg haar te helpen zou wel eens kunnen betekenen dat zij ook wat voor hem voelde.

Dirk loste het dilemma uiteindelijk op door iets nog gewaagders te doen— hij leende Lisa zijn computer en vertelde haar zijn wachtwoord. Op die manier, wanneer Lisa zijn boeken zou lezen, zou Centraal Licentiebeheer denken dat hij het was die ze las. Het was nog steeds een misdaad maar de SBD zou er niet automatisch achter komen. Dat zou alleen gebeuren wanneer Lisa hem zou verraden.

Uiteraard zouden zowel hij als Lisa het als studenten kunnen vergeten op school, wanneer die er ooit achter zou komen, of Lisa die boeken nu zou lezen of niet. Het standpunt van de school was dat wanneer er geknoeid werd met de manier waarop zij het gebruik van computers controleerden, dit reden was voor strafmaatregelen. Het maakte daarbij niet uit of je er kwaad mee deed—het knoeien belemmerde de leiding in zijn controlerende functie. Ze namen daarbij automatisch aan dat je dus iets illegaals aan het doen was en het interesseerde ze daarbij niet wat dat dan was.

studenten werden voor dit vergrijp niet van school gestuurd—niet meteen. In plaats daarvan werd hen de toegang tot de schoolcomputers ontzegd, zodat ze uiteindelijk hun tentamens niet konden halen.

Dirk zou er later achter komen dat dit universiteitsbeleid ergens rond 1980 was begonnen, toen studenten in grote getale computers gingen gebruiken. Daarvóór hadden universiteiten een ander beleid. Alleen activiteiten die schadelijk waren werden bestraft, niet de activiteiten die slechts verdacht waren.

Lisa verraadde Dirk niet aan de SBD. Zijn besluit haar te helpen mondde uiteindelijk uit in een huwelijk en zaaide twijfel over wat hen als kinderen was geleerd over piraterij. Het paar begon de geschiedenis van het auteursrecht uit te pluizen, over de Sovjet Unie met haar kopieer-beperkingen en zelfs over de originele Amerikaanse grondwet. Ze verhuisden naar Luna, alwaar ze gelijkgestemden ontmoetten die ook gevlucht waren voor de lange arm van de SBD. Toen de Tycho revolutie in 2062 begon werd het centrale thema hiervan het universele recht om te lezen.

Opmerkingen van de auteur

[Deze voetnoot is meerdere keren bijgewerkt sinds de eerste publicatie.]

Het recht om te lezen is een strijd die nu wordt gestreden. Ook al kan het 50 jaar duren voordat onze manier van leven in de vergetelheid raakt, het meeste van boven beschreven wetten en voorschriften zijn al voorgesteld; veel ervan is al verwerkt in Amerikaanse en andere wetten. In de VS werd in 1998 de “Digital Millenium Copyright Act” van kracht waarin een juridische basis werd gelegd voor het beperken van het lezen en uitlenen van electronische boeken (en andere werken). De Europese Unie kwam met eenzelfde richtlijn in 2001 aangaande auteursrecht. In Frankrijk is het inmiddels een misdaad, onder de uit 2006 stammende DADVSI-wet, om een kopie te bezitten van het programma DeCSS, een vrij programma voor het ontcijferen van DVD-versleuteling.

In 2001 kwam senator Hollings, gesponsored door Disney, met een wetsvoorstel genaamd SSSCA waarin het verplicht werd gesteld om iedere nieuwe computer uit te rusten met een kopieerbeveiliging waar de gebruiker niet bij kan. Samen met de Clipper chip en daarop gelijkende voorstellen van de Amerikaanse overheid, duidt dit op een trend: computersystemen worden meer en meer ingericht om invloedrijke derden controle te geven over de daadwerkelijke gebruikers van een systeem. De SSSCA werd later omgedoopt tot het onuitspreekbare CBDTPA, in de volksmond beter bekend als de “Consume But Don't Try Programming Act”.

De Republikeinen kregen kort daarna de meerderheid in de senaat. Zij zijn niet zo afhankelijk van Hollywood als de Democraten en hebben dus geen druk gezet achter deze voorstellen. Nu de Democraten weer de meerderheid hebben neemt ook het gevaar weer toe.

In 2001 begon de VS, onder de paraplu van de Amerikaanse vrijhandelszone, met pogingen dezelfde restricties toe te passen op het gehele Amerikaanse continent. De FTAA is een zogenaamde “vrijhandels”-overeenkomst die er eigenlijk is om het bedrijfsleven meer macht te geven over democratisch gekozen regeringen; het toepassen van wetten als de DMCA is daar een typisch voorbeeld van. De FTAA werd grondig om zeep geholpen door Lula, president van Brazilië, die wetten als de DMCA en anderen afwees.

Sindsdien heeft de VS geprobeerd restricties op te leggen aan landen als Australië en Mexico via bilaterale “vrijhandels”-overeenkomsten, en aan landen als Costa Rica via de CAFTA. President Correa van Ecuador weigerde de “vrijhandels”-overeenkomst te tekenen maar Ecuador heeft reeds in 2003 een wet aangenomen die op de DMCA lijkt. De nieuwe grondwet van Ecuador opent wellicht de mogelijkheid om hiervan af te komen.

Één van de ideeën uit het verhaal is pas in 2002 voorgesteld. Dat is het voorstel waarbij de FBI en Microsoft het systeemwachtwoord van je systeem beheren en het jou niet geven.

Voorstanders van deze voorstellen noemen het “trusted computing” (“vertrouwd computeren”) en “palladium”. Wij noemen het “treacherous computing” (“verraderlijk computeren”), omdat het netto effect is dat computers naar derden gaan luisteren en niet naar jou. Het werd toegepast in 2007 als onderdeel van Windows Vista; we verwachten dat Apple snel zal volgen. In deze toepassing is het de fabrikant die het wachtwoord beheert maar de FBI zal weinig moeite hebben om dit te achterhalen.

Wat Microsoft beheerd is niet precies een wachtwoord zoals we dat kennen; niemand zal het ooit hoeven intikken. Het is meer een handtekening en een versleutelde sleutel die overeenkomt met een tweede sleutel in jouw computer. Dit geeft Microsoft, en mogelijk ieder website die met Microsoft samenwerkt, totale controle over wat een gebruiker kan doen op zijn computer.

Vista geeft Microsoft nog meer macht; Microsoft kan bijvoorbeeld een installatie van upgrades afdwingen, en het kan alle machines die Vista hebben opdragen om bepaalde stuurprogramma's te weigeren. Het primaire doel van de vele beperkingen van Vista is om DRM (Digital Restrictions Management - digitaal toegangsbeheer) te krijgen waar gebruikers geen controle over hebben. De DRM bedreiging is de aanleiding voor de Defective by Design campagne.

Ten tijde van dit schrijven chanteerde de SPA kleine Internetaanbieders en eisten dat de SPA alle gebruikers kon controleren. De meeste aanbieders zwichtte onder deze druk omdat ze zich geen proces konden veroorloven (Atlanta Journal-Constitution, 1 Okt 96, D3.). Tenminste één aanbieder, Community ConneXion in Oakland, Californië, weigerde en werd prompt voor de rechter gedaagd. De SPA zette het proces niet door maar verkreeg in plaats daarvan wel de DMCA, die hen de macht geeft die ze zochten.

De SBD (SPA in de onvertaalde versie, of “Software Protection Agency ”) staat eigenlijk voor “Software Publisher's Association” en is inmiddels vervangen door de BSA of Business Software Alliance. Het is op dit moment geen officiële politiemacht maar treedt wel zo op. Ze gebruiken methoden die aan het oude Russische communistische regime doen denken en nodigen mensen uit hun collega's en vrienden te verraden. Een terreurcampagne van de BSA in Argentinië in 2001 suggereerde dat mensen die software deelden verkracht zouden worden.

Het beleid van de universiteit met betrekking tot beveiliging is niet verzonnen. Computers op een universiteit bij Chigago laten deze boodschap zien wanneer je inlogt:

Dit systeem mag alleen worden gebruikt door bevoegde personen. Activiteiten van allen die niet bevoegd zijn of buiten hun bevoegdheden treden worden gecontroleerd en vastgelegd door de beheerders. Door de controle op onbevoegden kan het zijn dat ook activiteiten van bevoegde gebruikers wordt vastgelegd. Eenieder die dit systeem gebruikt stemt erin toe dat dit gebeurt en dat bewijs van illegale activiteiten die hieruit voortvloeien, door de beheerders kan worden aangeleverd als bewijs aan de universiteit en/of de autoriteiten.

Dit is een interessante toepassing van het vierde amendement: zet iedereen bij voorbaat onder druk om af te zien van hun rechten.

Slecht Nieuws

De slag om het leesrecht is al in volle gang. De vijand is goed georganiseerd, wij niet. We zijn dus in het nadeel. Hier wat artikelen over diverse slechte ontwikkelingen op dit gebied sinds de publicatie van dit artikel.

Huidige e-boeken ontnemen lezers hun traditionele vrijheden.
Een "biologie lesboek" site die je alleen kan bekijken wanneer je belooft het aan niemand uit te lenen, en toegang kan de uitgever nog steeds ontzeggen wanneer hij maar wil.
Electronic Publishing: Een artikel over het verspreiden van boeken in electronsiche vorm en bijbehorende auteursrechten over het recht een kopie te lezen.
Boeken in computers: Software om te bepalen wie er boeken en documenten mag lezen op een PC.

Wanneer we een halt willen toeroepen aan het slechte nieuws moeten we ons organiseren en vechten. De FSF's Defective by Design campagne is gestart — sluit je aan bij de mailinglijst om hulp te bieden. En sluit je aan bij de FSF.

Referenties

The administration's “White Paper”: Information Infrastructure Task Force, Intellectual Property [sic] and the National Information Infrastructure: Het rapport van de werkgroep over intellectueel eigendom (1995).
An explanation of the White Paper: The Copyright Grab, Pamela Samuelson, Wired, Jan. 1996
Sold Out, James Boyle, New York Times, 31 Maart 1996
Public Data or Private Data, Washington Post, 4 Nov 1996.
Union for the Public Domain—een organisatie die tot doel heeft het doorslaan van auteursrechten en patenten tegen te gaan.

Dit verhaal is uitgebracht in Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman.

Andere artikelen die je kunt lezen

De filosofie van het GNU Project
Copy Protection: Just Say No, Gepubliceerd door Computer World.