Wat is vrije software?

This translation may not reflect the changes made since 2013-05-27 in the English original. You should take a look at those changes. Please see the Translations README for information on maintaining translations of this article.

This page is maintained by the Free Software Foundation's Licensing and Compliance Lab. You can support our efforts by making a donation to the FSF. Have a question not answered here? Check out some of our other licensing resources or contact the Compliance Lab at licensing@fsf.org.

De Definitie van Vrije Software

De definitie van vrije software bepaald criteria voor wanneer je een programma aan kunt merken als vrij. Zo nu en dan schaven we die definitie bij om iets te verduidelijken of subtiele problemen uit te sluiten. Zie het Historisch overzicht hieronder met veranderingen die reeds zijn doorgevoerd.

“Vrije software” gaat over vrijheid, niet over prijs. (nvdv: het Engelse “free” kan zowel vrij als gratis betekenen, vandaar de nadruk in deze en andere artikelen op de betekenis van de term vrij. Dit wordt nog verder bemoeilijkt doordat vrije software meestal ook vrijelijk te verkrijgen is, (bijna-) gratis dus. Maar vrije software slaat dus vooral op vrijheid, niet op gratis).

Wanneer gebruikers niet kunnen bepalen wat een programma voor hen doet, bepaalt het programma wat de gebruikers doen. De ontwikkelaar bepaald dan wat het programma doet en daarmee indirect de gebruikers. Dit restrictieve of “private” programma is daarmee een instrument voor machtsmisbruik.

Een programma is vrije software wanneer het de gebruikers vier essentiële vrijheden verschaft:

De vrijheid om het programma te gebruiken voor elk doel. (vrijheid 0)
De vrijheid om de manier waarop het programma werkt te bestuderen, en om het aan te passen aan je behoeften. (vrijheid 1) Beschikbaarheid van de broncode is hiervoor noodzakelijk
De vrijheid om het programma te verspreiden, zodat je je naasten kan helpen. (vrijheid 2)
De vrijheid om het programma te verbeteren en te verspreiden, zodat de hele gemeenschap hier voordeel van heeft. (vrijheid 3) Beschikbaarheid van de broncode is ook hiervoor noodzakelijk.

Een programma valt onder de noemer vrije software wanneer de gebruikers al deze vrijheden hebben. Dus je zou het moeten kunnen kopiëren, met of zonder veranderingen, en aan iedereen, overal kunnen geven, gratis, of tegen betaling. Het betekent ook dat je niet om toestemming hoeft te vragen als je dit wilt doen.

Je zou ook de vrijheid moeten hebben om veranderingen aan te brengen voor eigen gebruik, zonder zelfs maar te hoeven vertellen dat je ze gemaakt hebt. Als je de veranderingen vrijgeeft, ben je niet verplicht om dat aan iemand te melden.

De vrijheid een programma te gebruiken houdt ook in dat iedereen, ook bedrijven, het kunnen gebruiken op wat voor computersysteem dan ook met wat voor doel dan ook, zonder dat hij hiervoor in overleg moet treden met de ontwikkelaar of een andere organisatie. Het gaat binnen deze vrijheid om de doelen van de gebruiker, niet die van de ontwikkelaar; jij als gebruiker bent vrij in het gebruik ervan en wanneer je het doorgeeft naar iemand anders dan mag die het ook voor eigen doeleinden gebruiken. Jij mag daarbij als distributeur geen beperkingen opleggen.

Deze vrijheid om te kopiëren mag niet beperkt worden tot alleen de uitvoerbare versie van het programma maar moet ook voor de broncode gelden, voor zowel exacte kopieën als ook veranderde versies. (Het uitbrengen van programmatuur in uitvoerbare versies is handig voor installeerbare besturingssystemen.) Het is prima wanneer er van een programma geen executeerbare versie kan worden gemaakt (sommige programmeertalen ondersteunen zoiets niet), maar je moet wel de vrijheid hebben om iets dergelijks te kunnen distribueren wanneer je een methode ontwikkeld of vindt om dit toch te doen.

Om de vrijheid om veranderingen te maken en publiceren (vrijheden 1 en 3) toe te kunnen passen, moet de gebruiker toegang tot de broncode van het programma hebben. Ofwel, vrije toegang tot broncode is een vereiste van vrije software. Versleutelde “broncode” is geen echte broncode en telt hierin dus niet mee.

Vrijheid nummer 1 houdt ook in het recht om je eigen veranderingen aan het programma te gebruiken. Wanneer het programma in een produkt zit wat toestaat dat het veranderingen van derden draait maar niet die van jouw—ook wel bekend als “tivoization”, “lockdown” of (in een fabrikant zijn suggestieve bewoordingen) als “secure boot” — wordt deze vrijheid een lachertje. Er is onvoldoende vrijheid zonder dit recht. Oftewel, deze programma's zijn geen vrije software, ook al is de broncode waarvan het gemaakt is dat wel.

Wanneer je een programma veranderd door er vrije code en routines aan toe te voegen maar de licentie van het programma bepaald dat dat alleen mag wanneer je, bijvoorbeeld, de auteursrechten van die code bezit, dan is die licentie té beperkend en is het resultaat dus niet vrij.

Vrijheid nummer 3 bevat ook het recht om programma's die je veranderd hebt weer uit te brengen als vrije software. Een vrije licentie staat ook andere vormen van distributie toe; oftewel, het hoeft geen auteursplichtige licentie te zijn. Echter, een licentie die niet toestaat dat veranderde versies niet vrij zijn is geen vrije licentie.

Om het echte vrijheden te laten zijn moeten ze dus ook onherroepelijk zijn zolang je niets fouts doet; wanneer de ontwikkelaar van de software de macht heeft om de licentie in te trekken zonder dat je daarvoor aanleiding geeft dan is die software niet vrij.

Bepaalde beperkingen van de manier waarop vrije software wordt gedistribueerd zijn acceptabel wanneer ze de basisvrijheden niet beperken. Zo is er bijvoorbeeld de beperking van auteursplicht (simpel gezegd) die bepaald dat je geen beperkingen mag opleggen aan distributies die in strijd zijn met de basisvrijheden. Deze regel beperkt de vrijheden niet, het beschermt ze juist.

Bij het GNU project gebruiken we auteursplicht om deze vrijheden voor iedereen op juridische wijze vast te leggen. Maar Vrije software zonder auteursplicht bestaat ook. Wij hebben goede redenen om auteursplicht te gebruiken, maar als jouw programma vrij is, maar geen auteursplicht heeft, kunnen we het nog steeds gebruiken. Zie Vrije Software Categoriën voor een beschrijving hoe de diverse soorten software zich tot elkaar verhouden.

“Vrije software” betekent niet “non-commerciëel”. Een vrij programma is ook beschikbaar voor commercieel gebruik, ontwikkeling en verspreiding. Ontwikkeling van vrije software op commerciële basis is gemeengoed geworden en heel belangrijk. Of je nu betaald hebt voor GNU software, of dat je het gratis ontvangen hebt, je hebt altijd het recht om deze software te kopiëren en te veranderen zelfs om het te verkopen.

Of een verandering ook een verbetering is, is subjectief. Wanneer de veranderingen beperkt zijn tot alleen wat anderen als verbetering beschouwen, is dat geen vrijheid.

Beperkingen en richtlijnen over hoe je een veranderde versie weer uitbrengt zijn acceptabel, vooropgesteld dat ze het recht om die versies uit te brengen, of te gebruiken niet al teveel beperken. Het is dus acceptabel wanneer een licentie bepaald dat je de gewijzigde versie een andere naam moet geven, een merk moet verwijderen of je eigen wijzigingen moet benoemen. Zolang ze het uitbrengen van de wijzigingen maar niet in de weg staan zij ze acceptabel; je bent toch al aan het wijzigen dus nog wat meer wijzigen kan er nog wel bij.

Bepalingen van het type “wanneer je een versie zus uitbrengt moet je hem ook zo uitbrengen” is ook acceptabel bij eenzelfde soort voorwaarde. Een voorbeeld daarvan is de bepaling dat wanneer je een veranderde kopie uitbrengt en de vorige ontwikkelaar een kopie daarvan vraagt, moet je hem ook die kopie geven. (Merk daarbij op dat je nog steeds de keus hebt om die versie ueberhaupt uit te brengen.) Bepalingen waarbij je broncode aan je gebruikers moet vrijgeven van versies die je uitbrengt zijn ook accceptabel.

Een uitzondering hierop is wanneer de licentie vereist dat je de naam moet wijzigen waarmee andere programma's jouw programma kunnen aktiveren. Hierdoor kun je het origineel niet vervangen. Dit is alleen acceptabel wanneer er een configuratiesysteem is wat dit mogelijk maakt.

Soms kunnen exportregels en handelsboycotten van de overheid de vrijheid om op internationaal niveau software te verspreiden in de weg staan. Softwareontwikkelaars hebben niet de bevoegdheid om deze restricties op te heffen of te negeren, maar wat ze wel kunnen doen is weigeren zich te laten leiden door deze regels, en ze niet op te nemen in de gebruiksvoorwaarden van het programma, zodat mensen die niet te maken hebben met deze regels niet worden gehinderd in het gebruik van de software. Vrije software licenties moeten dus geen exportrestricties in zich hebben.

De meeste vrije software licenties zijn gebaseerd op het auteursrecht en er zijn grenzen aan wat je binnen het auteursrecht kan bepalen. Wanneer een dergelijke licentie de vrijheid van de gebruiker als hierboven beschreven maar respecteert zullen we niet vlug tegen een onverwacht probleem oplopen (hoewel het soms wel gebeurt). Sommige vrije software licenties echter zijn gebaseerd op contracten, en met contracten kun je veel meer beperkingen opleggen, wat betekent dat de kans groter is dat er onacceptabele beperkingen in zitten waardoor de software niet vrij is.

We kunnen hier geen opsomming geven van alle mogelijke manieren waarop dit zou kunnen gebeuren. Wanneer een licentie op basis van een contract de gebruiker op ongebruikelijke manier beperkt, en die manier is hier niet genoemd als acceptabel, dan zullen we hierover na moeten denken maar de conclusie zal hoogstwaarschijnlijk zijn dat het niet vrij is.

Wanneer gesproken wordt over vrije software is het raadzaam termen als “gratis” te vermijden, omdat deze de suggestie wekken dat vrije software altijd kosteloos is; dit is niet het geval. Om termen als “softwarepiraterij” kan ook het best met een grote boog heen worden gezeild. Zie Termen die verwarring zaaien en beter vermeden kunnen worden. We hebben ook een lijst van Vertalingen van de term “vrije software”

Merk tenslotte op dat je goed moet nadenken over de criteria die hier aan vrije software worden gesteld. Om te beslissen of een licentie aan die criteria voldoet laten we ons leiden door de geest van die criteria en niet alleen door exacte bewoordingen. Wanneer een licentie onredelijke beperkingen bevat, zullen we het afwijzen, ook al is die beperking niet voorzien in onze criteria. Soms moeten we zelfs de hulp van een advocaat inroepen om te bekijken of een bepaling acceptabel is of niet. Wanneer we er uit zijn zullen we vaak die criteria aanpassen om zo in de toekomst makkelijker te kunnen bepalen of een licentie goed is of niet.

Wanneer je wilt weten of een bepaalde licentie een vrije software licentie is of niet, kijk dan op onze lijst met licenties . Wanneer de licentie niet op de lijst voor komt, vraag het ons dan via <licensing@gnu.org>.

Wanneer je erover denkt zelf een licentie op te stellen, schrijf de Free Software Foundation dan naar dat adres. Een wildgroei aan vrije software licenties betekent meer werk voor de gebruiker; we kunnen je wellicht helpen een passende bestaande vrije software licentie te vinden.

Wanneer dat niet mogelijk is en je echt een een nieuwe licentie nodig hebt, kunnen wij je helpen ervoor te zorgen dat het echt vrije software blijft en diverse praktische problemen te vermijden.

Software en verder

Software handleidingen moeten vrij zijn om dezelfde redenen dat software vrij moet zijn. Ook omdat handleidingen feitelijk onderdeel zijn van het pakket.

Hetzelfde gaat eigenlijk op voor allerlei soorten werken met een praktische toepassing — oftewel werken die nuttige kennis in zich bergen zoals lesmateriaal en naslagwerken. Wikipedia is daarvan het beste voorbeeld.

Ieder werk kan vrij zijn en de definitie van vrije software is dan ook uitgebreid naar een definitie voor vrije cultuur, die van toepassing kan zijn op allerlei dingen.

Open Bron?

Een andere groep is begonnen de term “open bron” (open source) te gebruiken als iets wat wel lijkt op “vrije software” maar het niet is. Wij gebruiken liever de term “vrije software” omdat die onmiddellijk in verband wordt gebracht met vrijheid. Dat heb je niet met de term Open Bron.

Geschiedenis

Version 1.111: Clarify 1.77 by saying that only retroactive restrictions are unacceptable. The copyright holders can always grant additional permission for use of the work by releasing the work in another way in parallel.
Version 1.105: Reflect, in the brief statement of freedom 1, the point (already stated in version 1.80) that it includes really using your modified version for your computing.
Version 1.92: Clarify that obfuscated code does not qualify as source code.
Version 1.90: Clarify that freedom 3 means the right to distribute copies of your own modified or improved version, not a right to participate in someone else's development project.
Version 1.89: Freedom 3 includes the right to release modified versions as free software.
Version 1.80: Freedom 1 must be practical, not just theoretical; i.e., no tivoization.
Version 1.77: Clarify that all retroactive changes to the license are unacceptable, even if it's not described as a complete replacement.
Version 1.74: Four clarifications of points not explicit enough, or stated in some places but not reflected everywhere:
- "Verbeteringen" betekenen niet dat de licentie beperkingen op kan leggen aan de veranderde versies die men uitbrengt. Vrijheid 3 gaat ook over het uitbrengen van veranderde versies, niet alleen wijzigingen.
- Het recht om samen te voegen met bestaande modules gaat over modules met de juiste licentie.
- Vermeld duidelijk de exportbeperkingen.
- Een wijziging in de licentie doorvoeren betekent ook het vervallen van de oude licentie.
Version 1.57: Add "Beyond Software" section.
Version 1.46: Clarify whose purpose is significant in the freedom to run the program for any purpose.
Version 1.41: Clarify wording about contract-based licenses.
Version 1.40: Explain that a free license must allow to you use other available free software to create your modifications.
Version 1.39: Note that it is acceptable for a license to require you to provide source for versions of the software you put into public use.
Version 1.31: Note that it is acceptable for a license to require you to identify yourself as the author of modifications. Other minor clarifications throughout the text.
Version 1.23: Address potential problems related to contract-based licenses.
Version 1.16: Explain why distribution of binaries is important.
Version 1.11: Note that a free license may require you to send a copy of versions you distribute to the author.

Er zijn gaten in de versienummering hierboven omdat er andere wijzigingen zijn geweest die niet de definitie wijzigden. Deze zitten in andere delen van de pagina. De complete lijst van wijzigingen kun je zien via de cvsweb interface.